Święty Jakub Starszy
Patron parafii Dzierzążno.
 
Z życia i kultu św. Jakuba Większego
Św. Jakub zwany Większym był synem Zebedeusza i matki Salome. Jego młodszym bratem był apostoł św. Jan Ewangelista. Obaj byli rybakami mieszkającymi nad Jeziorem Galilejskim. Św. Jan podaje, że byli wspólnikami św. Piotra Apostoła. Ich matka, Salome, należała go grona niewiast, które w niektórych okresach publicznej działalności Jezusa towarzyszyły Mu i usługiwały. Jakub jest nazywany „Większy” dlatego, że został Apostołem przed Jakubem synem Afteusza, którego dla odróżnienie określa się „Mniejszy”.
Wraz z Piotrem i Janem, Jakub był jednym z pierwszych uczniów Pana Jezusa i należał do grona jego najbliższych współpracowników, którzy byli świadkami wskrzeszenia córki Jaira, przemienienia na Górze Tabor oraz modlitwy w Ogrójcu. Jakub był także świadkiem drugiego cudownego połowu ryb nad Jeziorem Tyberiadzkim.
Po Wniebowstąpieniu Jezusa i cudownym Zesłaniu Ducha Świętego, Jakub rozpoczął własną posługę. Wraz z dziewięcioma towarzyszami udał się na Półwysep Iberyjski do miejscowości Saragossa w północno-wschodniej części obecnej Hiszpanii. Według przekazów tradycji święty Jakub próbował ewangelizować tereny Saragossy, ale z niewielkim skutkiem. Zniechęcony postanowił powrócić do Jerozolimy. Wówczas w 40 r. objawiła się jemu Matka Boża na kolumnie, niesionej przez aniołów i umocniła go w dalszej pracy apostolskiej. Kazała mu wybudować kościół na jej cześć. Nowopowstała świątynia miała nosić imię „Matki Boskiej od Kolumny”. Jakub zrealizował ten nakaz i wybudował kaplicę z figurką MB na kolumnie. Później zaczęto ją rozbudowywać. Obecna bazylika Nuestra Señora del Pilar (Matki Bożej na Kolumnie) jest budowlą trójnawową z wieńcem kaplic. Jest ona uważana za pierwszą na świecie świątynię maryjną, ponieważ przechowuje się w niej kolumnę (hiszp. el pilar) z figurką MB, na której według tradycji objawiła się apostołowi Jakubowi. Jedną piątą powierzchni zajmuje sanktuarium z kaplicą Del Pilar.
Ostatecznie św. Jakub postanowił wrócić do Jerozolimy ok. 43 r. W Kościele czasów apostolskich odgrywał znaczącą rolę, będąc pierwszym biskupem Jerozolimy. Jednak w 44 r. Herod Agryppa I, wnuk Heroda I Wielkiego, chcąc się przypodobać Żydom, kazał ściąć św. Jakuba. Euzebiusz z Cezarei opierając się na zachowanej tradycji podaje, że św. Jakub idąc na śmierć, ucałował swojego kata, przekazując mu znak pokoju. Tym gestem kat tak się wzruszył, że się nawrócił, za co w konsekwencji również i on poniósł męczeńską śmierć. Jakub był pierwszym wśród apostołów, a drugim po św. Szczepanie, męczennikiem Kościoła.
Św. Jakub po męczeńskiej śmierci nie mógł być pochowany w Jerozolimie, dlatego współpracownicy przewieźli jego szczątki do miasta Iria Flavia na Półwyspie Iberyjskim, obecnie Padrón w północno zachodniej Hiszpanii. Nazwa tego miasta pochodzi od hiszpańskiego słowa padrón – głaz, kamień, do którego miał przycumować statek wiozący ciało św. Jakuba. Potem w okresie upadku cesarstwa rzymskiego (koniec IV w.) i późniejszego panowania germańskiego ludu Swebów (V w.), a następnie Wizygotów (od końca VI w.), grób św. Jakuba został porzucony, a szczątki zaginęły. Na początku VIII w. Półwysep Iberyjski podbili muzułmańscy Maurowie, którzy okresowo (717 – 742 r.) posiadali rejon północno -zachodni, gdzie znajduje się Padrón. W okresie wojen z Maurami i prześladowań chrześcijan pamięć o św. Jakubie odżyła, a rycerze chrześcijańscy ruszając do boju wołali imię świętego, którego z racji ewangelizowania przez niego terenów obecnej Hiszpanii, uważali za patrona. Wołali w ludowej łacinie „Sant Iacob” (Święty Jakub), co wkrótce przeszło w „Santiago”.
Jak głosi tradycja, w 813 r. szczątki Apostoła Jakuba zostały odnalezione dzięki, eremicie Pelayo, który podczas swoich poszukiwań w nocy widział deszcz gwiazd spadających na pobliskie pole na wzgórzu. On podzielił się swoją wizją z miejscowym biskupem Teodomirem z Iria Flawia (łac. Iriensis), który zleciwszy zbadanie sprawy, odkrył kamienny grobowiec zawierający szczątki męczennika. Wtedy to miejsce zaczęto określać, jako „Campus Stelle” (Pole gwiazd), z czego ukształtowała się nazwa „Compostela”. Biskup Theodemir uznał to wydarzenie za cud i powiadomił króla Asturii (wtedy samodzielne królestwo) Alfonsa II. Król zlecił wznieść kaplicę na miejscu cudownego odnalezienia. Następnie w IX w. kaplicę powiększano stylu wczesnoromańskim, a na przełomie XI i XII w. wybudowano nową monumentalną świątynię. Budowa świątyni i napływ pielgrzymów sprawiły, że dla tego miejsca ukształtowała się nazwa Santiago de Compostela, która powstała z połączenia nazw Santiago i Compostela.
Santiago de Compostela stało się w średniowieczu jednym z najważniejszych celów ówczesnych pielgrzymek. Dlatego św. Jakuba przedstawiano w ikonografii z kijem (laską) pielgrzyma, a drogę do Santiago nazywano „Mleczną Drogą” – w nawiązaniu do gwiazd, które miały wskazywać grób.
W XIV-XV w. upowszechnił się kult św. Jakuba w Polsce oraz na Pomorzu Gdańskim na terytorium państwa zakonu krzyżackiego, w tym w Dzierżążnie. Był on inspirowany głównie rozwijającym się ośrodkiem w Santiago de Compostella. Obecność św. Jakuba w tym okresie pojawiała się: w liturgii (kalendarz i księgi liturgiczne), w pismach ascetycznych i mistycznych, w kazaniach i legendach hagiograficznych, w imionach dzwonów, w sztuce oraz w wezwaniach kościołów i szpitali. Więcej informacji na temat rozwoju jego kultu znajdzie czytelnik w opracowaniu: W. Rozynkowski, „Kult św. Jakuba Większego w Polsce-wybrane przykłady”, Toruń 2017, zob. w repozytorium UMK: https://repozytorium.umk.pl/handle/item/4697
Pierwsze wzmianki o pielgrzymach udających się do Compostelli z terenu Pomorza Gdańskiego mamy z przełomu XIV i XV w. Były to głownie osoby związane z Gdańskiem, który miał wtedy szerokie kontakty z wieloma krajami. Więcej na ten temat znajdzie czytelnik w pracy: W. Rozynkowski, „O najstarszych śladach kultu św. Jakuba Większego na Pomorzu Gdańskim i w Ziemi Chełmińskiej”, w: „Wpływ Roku Jakubowego na rozwój kultu drogi św. Jakuba”, pod red. A. Jackowskiego, F. Mroza, I. Hodorowicz, Kraków 2011, zob. w repozytorium UMK: https://repozytorium.umk.pl/handle/item/4916
 
Znaczenie imienia Jakub
Imię Jakub wywodzi się od hebrajskiego יַעֲקֹב‎ (Yaʿaqōḇ) i w skróconej formie oznacza: "Niech Bóg strzeże". W Polsce imię Jakub znane jest od XIII w., w formach i ze zdrobnieniami: Jakuś, Jakób, Jakob, Jakow, Jekub, Jokob, Jokub, Jakusz, Jakuszek, Jakubek, Jakubko, Jaksa, Kiba, Kuba, Kusz, Kuszęt. Dawniej pisano je przez „ó”, ale w wyniku reformy ortograficznej w 1936 r. zmieniono pisownię z Jakób na Jakub.
 
Patronat św. Jakuba
Św. Jakub Większy jest patronem Hiszpanii, Portugalii, wojowników, robotników, aptekarzy, farmaceutów, szpitali, kapeluszników, woskarzy, kowali robiących łańcuchy, pielgrzymów; jest opiekunem jabłek i ziemiopłodów; wzywany w modlitwach o pogodę i w przypadku reumatyzmu.
 
Święto św. Jakuba
Liturgiczne wezwanie św. Jakuba przypada 25 lipca danego roku. Wtedy też są organizowane parafialne uroczystości odpustowe.
 
Rok Jakubowy
Rok Święty Jakubowy, (łac. Annus Sanctus Iacobeo), w powszechnym użyciu funkcjonuje Xacobeo (wymowa siakobeo), co dosłownie znaczy Jakubowy – rok jubileuszowy obchodzony, gdy święto św. Jakuba Apostoła, tj. 25 lipca, przypada na niedzielę. Możliwość taka przypada co 6, 5, 6 i 11 lat. Wierni, którzy nawiedzą grób św. Jakuba w katedrze w Santiago de Compostela lub innym miejscu, w którym znajdują się relikwie św. Jakuba, wyznają wiarę katolicką, odmówią modlitwy w intencjach podanych przez papieża oraz przystąpią w czasie 15 dni przed lub 15 dni po nawiedzeniu grobu do spowiedzi i komunii mogą otrzymać odpust zupełny. Pierwszy rok święty przypadł w 1126 a ustanowiony został przez papieża Kaliksta II.
 
Atrybuty św. Jakuba
Pielgrzym z kijem lub muszlą
Od czasu cudownego odnalezienia szczątków św. Jakuba na terenie obecnego Santiago de Compostela, przez całe średniowiecze udawały się pielgrzymki do jego grobu. Dlatego najbardziej znanym atrybutem św. Jakuba Większego stał się kij pielgrzyma. Czasem nawet Apostoł jest przedstawiany w stroju pielgrzyma, z charakterystyczną muszlą.
Rycerz w zbroi
Chrześcijańscy rycerze przez cały okres walk z Arabami na terenie obecnej Hiszpanii (od VIII do XV w.) wierzyli, że razem z nimi z niewiernymi walczy św. Jakub. Wyobrażali go sobie na koniu, w zbroi i z mieczem w ręku, czasem nawet ze sztandarem. Tak święty jest często przedstawiany na obrazach w Hiszpanii.
Męczennik z mieczem
Św. Jakub Starszy przed śmiercią pełnił funkcję biskupa Jerozolimy. Poniósł on śmierć męczeńską jako pierwszy z wszystkich apostołów. W 44 roku został on ścięty mieczem na rozkaz Heroda Agryppy I. Dlatego właśnie wizerunkom apostoła często towarzyszy pokaźny miecz.
Apostoł z księgą
Jak każdy apostoł św. Jakub Starszy jest czasami przedstawiany ze sporą księgą. Ma to symbolizować jego wiedzę, powołanie i głoszenie słowa bożego.
 
Muszla św. Jakuba
Niektórzy pielgrzymi nie kończyli swojej wędrówki w Santiago de Compostela, ale wędrowali jeszcze kilkadziesiąt kilometrów dalej, nad wybrzeże Oceanu Atlantyckiego, do miejscowości Fisterra (łac. finis terrae – „koniec ziemi”). Tradycyjnie po dotarciu tam palono pielgrzymie szaty i obmywano się w wodach oceanu, zostawiając za sobą dotychczasowe grzeszne życie i rozpoczynając z wiarą nowe. Tam nad oceanem zbierali muszle i przynosili je do domów w tym na Pomorze Gdańskie, gdzie stawały się pamiątką – dowodem odbycia pielgrzymki do grobu św. Jakuba.
Muszla jest więc symbolem drogi św. Jakuba, nawiązuje do muszli zbieranych przez pielgrzymów nad Atlantykiem w pobliżu Santiago de Compostela.
 
Drogi Jakubowe
Początki kultu w Santiago sięgają IX wieku, ich ślady znajduje się na monetach Karola Wielkiego, a za pierwszego pielgrzyma uznaje się przybycie pielgrzyma francuskiego bp Le Puy Godescalco w 950 r. W wieku XII akt papieski uznał Compostelę za trzecie, po Jerozolimie i Rzymie, święte miejsce chrześcijaństwa. Wówczas Santiago stało się na równi z Rzymem i Jerozolimą jednym z trzech najważniejszych miejsc pielgrzymkowych zachodniej Europy. Pojawiła się nowa terminologia: pątnika udającego się do Santiago zaczęto nazywać peregrino, podobnie jak swą nazwę miał pielgrzym udający się do Rzymu (romero) czy Jerozolimy (palmero). Dawniej pielgrzymowanie miało przede wszystkim charakter religijny. W wiekach średnich pielgrzymowano dla: umocnienia wiary, odbycia pokuty, spełnienia ślubowania, z prośbą o uzdrowienie lub w celach dziękczynnych. Wzorce zachowań rycerskich, obowiązujących w średniowiecznej Europie nakazywały czczenie miejsc świętych, a miasta i parafie wysyłały pielgrzymów w intencji ważnej dla danej społeczności, na przykład prosząc o koniec suszy czy choroby zakaźnej. Także z Pomorza Gdańskiego już w XV w. udawali się pielgrzymi do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela, wyznaczając pierwsze drogi jakubowe od wybrzeży Bałtyku nad ocean w Hiszpanii. Więcej informacji o pielgrzymkach z terenów pomorskich do Composteli znajdzie czytelnik w opracowaniu: W. Rozynkowski, „Pielgrzymki do grobu św. Jakuba z obszaru państwa zakonu krzyżackiego w Prusach – zarys problematyki badawczej”, Toruń 2013 r., zob. w repozytorium UMK: https://repozytorium.umk.pl/handle/item/4698 Po rewolucji francuskiej w końcu XVIII w. znaczenie pielgrzymek wyraźnie spadło i dopiero od końca lat 80. XX wieku drogi (szlaki) jakubowe znowu zaczęły przyciągać coraz większą liczbę pielgrzymów z całego świata, a Europa pokryła się siecią dróg (szlaków) jakubowych. O rozwoju ruchu pielgrzymkowego na Pomorzy Gdańskim w tym w okolicy Dzierzążna świadczą m.in. powstała „Pelplińska droga św. Jakuba” i wydawnictwa popularyzujące ten szlak i pielgrzymowanie.
Drogi św. Jakuba, nazywa się często po hiszpańsku Camino de Santiago, to szlaki pielgrzymkowe do katedry i grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Galicji w północno-zachodniej Hiszpanii. Drogi te prowadzą z różnych krajów Europy tworząc sieć szlaków pielgrzymkowych Europy w tym z Polski, Pomorza Gdańskiego i Dzierżążna. Są one oznaczone muszlą św. Jakuba, która jest także symbolem pielgrzymów, i żółtymi strzałkami.
Więcej informacji o drogach i szlakach na Pomorzu Gdańskim w tym o prowadzącej przez Dzierzążno „Drodze pelplińskiej”, która łączy się z głównymi szlakami: „Pomorska droga świętego Jakuba” w Żukowie oraz „Camino Polaco” w Kruszwicy, prowadzającymi na szlaki europejskie, znajdzie czytelnik na stronie: http://drogijakubowe.diecezja-pelplin.pl/ prowadzonej przez Diecezjalne Centrum Informacji w Pelplinie.
 
Przejawy obecności św. Jakuba w Dzierzążnie
Wezwanie kościoła
Przypuszcza się, że od założenia parafii jej patronem był św. Jakub Większy. Żadne bowiem dokumenty nic nie mówią o św. Jakubie, ale też nie wskazują innego patrona. Podobnie jest z pozostałymi trzema kościołami pw. św. Jakuba w dawnym archidiakonacie pomorskim (Kłodawa Gdańska, Oliwa, Niewieścin) oraz z nieistniejącym kościołem filialnym w Starogardzie, które mają XIV wieczną metrykę, a potwierdzenie patrona św. Jakuba z końca XVI w. Pierwsza wzmianka o św. Jakubie, jako patronie parafii pojawia się w wizytacji bpa Hieronima Rozrażewskiego w 1583 r. i odtąd posiada go nieprzerwanie do czasów obecnych.
 
Ołtarz główny
Ołtarz św. Jakuba Apostoła, znajduje się w prezbiterium kościoła. Jest to dwukondygnacyjna konstrukcja wykonana z drewniana w stylu renesansowym w XVI w. W części centralnej jest umieszczona figura św. Jakuba Apostoła.
Kaplica przydrożna
Kapliczka poświęcona św. Jakubowi znajdowała się przy drodze ze wsi w kierunku Gniewu. Została wybudowana na pocz. XX w. Umieszczona w niej figura św. Jakuba trzymała w jednym ręku chorągiew, w drugim zaś trąbę skierowaną na zachód. Trąba była wyposażona w organki, które przy zachodnich wiatrach zaczynały grać. Kapliczka została zburzona na początku niemieckiej okupacji w 1939 r. Po wojnie została odbudowana, jednak w innym stylu i bez trąby.
Figurka przy plebanii
Przy wjeździe do plebani znajduje się figurka św. Jakuba. Powstała ona z inicjatywy ks. prob. Janusza Wachowskiego. Cokół został wybudowany przez Czesława Fandrejewskiego i Henryka Decka w 2014 roku. Figurę św. Jakuba ufundowała rodzina Lewandowskich z Dzierżążna.
 
Odpust św. Jakuba
Odpust św. Jakuba jest obchodzony corocznie w niedzielę po 25 lipca. Odpustowi towarzyszy festyn wiejski organizowany przez parafian.
 

Opracował
Bogdan Badziong
b.badziong@op.pl