Z dziejów parafii św. Jakuba Apostoła w Dzierżążnie
Wieś Dzierżążno jest położona w gminie Morzeszczyn, a parafia wchodzi w obszar gmin Gniew i Morzeszczyn, które leżą na Pojezierzu Starogardzkim, pomiędzy Borami Tucholskimi a Wisłą, na terenie regionu kulturowego o ciekawej nazwie Kociewie.
Parafia i wieś posiadają dobre połączenia komunikacyjne dzięki położeniu przy drogach wojewódzkiej nr 234 z Gniewu do Skórcza oraz w pobliżu autostrady A1, poprzez węzły w Kopytkowie i Pelplinie. Także stacja kolejowa w pobliskim Morzeszczynie daje dogodne połączenie z Gdańskiem oraz Bydgoszczą i Łodzią.
W otoczeniu Dzierżążna znajdują się miejsca i obiekty godne odwiedzenia: Gniew z zespołem staromiejskim, zamkiem komturów krzyżackich i kościołem z ołtarzem św. Jana Pawła II; Tczew ze starówką, kościołem z relikwiami krzyża św. i zabytkowym mostem na Wiśle; Pelplin z dawnym klasztorem cystersów, a obecnie bazyliką katedralną Wniebowzięcia NMP i zespołem instytucji diecezji pelplińskiej, w tym muzeum z Biblią Gutenberga; Szpęgawsk ze zbiorowymi mogiłami – miejscami męczeństwa Kociewiaków z okresu drugiej wojny światowej; Starogard Gdański z kościołami, zespołem staromiejskim i Muzeum Kociewskim; Owidz ze zrekonstruowanym grodziskiem wczesnośredniowiecznym i terenem rekreacyjnym; Skórcz, będący bramą w Bory Tucholskie, z kościołem, zespołem staromiejskim i studnią artezyjską. W pobliżu znajduje się też Dolina Dolnej Wisły z obszarem chronionym Natura 2000 i urządzeniami hydrotechnicznymi oraz kompleks leśny – Bory Tucholskie z urokliwymi leśnymi osadami. Z Dzierżążna jest blisko do kociewskich sanktuariów: MB Królowej Pomorza w Piasecznie, MB Pocieszenia w Lubiszewie, św. Wojciecha w Gorzędzieju, św. Rocha w Osieku oraz na Górę św. Jana Pawła II w Pelplinie. Przez parafię Dzierżążno przebiega Pomorski odcinek drogi św. Jakuba – etap III Pelplin–Gniew; szlak turystyczno-pielgrzymkowy Budujcie dom na skale z Pelplina do Piaseczna i szlak historyczny dla upamiętnienia I Pułku Ułanów Krechowieckich „Pozostały ślady kopyt”.
Pierwsze wzmianki o Dzierżążnie pochodzą z końca XIII i początku XIV w. w postaci: Zirinsna, Zerinssna, Zyrinsna oraz Gossilsdorf. Później od XV w. nazwę zapisywano jako Dzierzązno, Dzierondzno, Dzierzążno. Nazwa pochodzi od dawnego określenia „dzerżęga” w znaczeniu rzęsa wodna, co nawiązuje do licznych stawów i oczek wodnych na terenie wsi, które bywają pokryte rzęsą.
Teren, na którym powstało Dzierżążno (Gossilsdorf) w XIII w. znajdował się w granicach ziemi tymawskiej (terra Thymaw), która obejmowała pas od Wisły do Węgiermucy, przyległy do prawego brzegu Wierzycy, i tworzyła odrębną jednostkę terytorialną w dzielnicy świeckiej. Prawdopodobnie po 1275 r. w czasach księcia pomorskiego Mściwoja II teren Dzierżążna został przekazany biskupowi włocławskiemu Albierzowi (1275–1283), który lokował tu osadę na prawie polskim na tzw. surowym korzeniu (teren nieobjęty osadnictwem). W 1282 r. książę Mściwoj II przekazał biskupowi istniejącą już na prawie polskim osadę Gogolewo, odbierając ją niejakiemu Michałowi za wspieranie Brandenburczyków.
Prawdopodobnie na początku XIV w. w czasach rządów biskupa włocławskiego Gerwarda (1300–1323) zmieniono lokację Dzierżążna i Gogolewa z prawa polskiego na chełmińskie. Prawo chełmińskie regulowało funkcjonowanie wsi, uprawnienia sołtysa i obowiązki mieszkańców wobec właściciela (biskupa) i upowszechniało się na Pomorzu Nadwiślańskim. Dzierżążno liczyło wtedy 23, a Gogolewo 24 łany. Na czele wsi stał sołtys. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, głównie uprawą zbóż i hodowlą, szczególnie na terenach nad Wierzycą. Bliskość rzeki i stawy powstałe przy groblach dały możliwość zajmowania się rybołówstwem. Lasy znajdujące się w otoczeniu Dzierżążna i Gogolewa prawdopodobnie wydzierżawiano mieszczanom gniewskim, którzy potrzebowali drewna do budowy miasta. W obu wsiach funkcjonowały karczmy. Rozwój osad spowodował kształtowanie się systemu dróg. Na ich rozwój miały wpływ przeprawy przez Wierzycę w Brodach i przy młynie w obecnych Brodzkich Młynach, posiadłości biskupie w Pieniążkowie i Subkowach oraz powstający ośrodek administracyjny i miejski w Gniewie.
Parafia została założona przez biskupów włocławskich na początku XIV w. i obejmowała obszar nadany im przez książąt pomorskich, położony w ziemi tymawskiej, pomiędzy Wierzycą i Jonką, czyli obejmowała dzisiejsze Dzierżążno, Gogolewo, Brodzkie Młyny i Polskie Brody. Wtedy na wzgórzu postawiono murowany kościół wykonany w stylu gotyckim, który służył wiernym. Patronem parafii prawdopodobnie od początku istnienia był św. Jakub Większy. Od 1309 r. parafia znajdowała się w państwie zakonu krzyżackiego i na terenie jego jednostki administracyjnej – komturstwa gniewskiego. Natomiast pod względem podziałów kościelnych od założenia należała do diecezji włocławskiej (kujawskiej), archidiakonatu pomorskiego i dekanatu świeckiego, a od początku XV w. do dekanatu nowskiego.
Podczas wojny polsko-krzyżackiej i po klęsce krzyżaków pod Grunwaldem w końcu lipca 1410 r. na terenach pomorskich, w tym w Dzierżążnie, pojawiły się zwycięskie wojska króla Polski Władysława Jagiełły. Gniew i okolicę przejął w sierpniu kasztelan kamieński Paweł z Szaradowa, jako starosta królewski. Pozostające na tym terenie oddziały wojsk litewskich i tatarskich powodowały liczne grabieże i napady na okoliczne wsie i dobra kościelne m.in. w Dzierżążnie. Niepowodzenie w oblężeniu Malborka i pogarszające się nastawienie miast spowodowały, że w końcu września 1410 roku wojska królewskie opuściły Pomorze Nadwiślańskie, w tym Gniew i okolicę, a wielki mistrz krzyżacki Henryk von Plauen przy pomocy wojsk zaciężnych szybko przystąpił do ich przejęcia. Ostatecznie w październiku 1410 r. Gniew i okolice, również Dzierżążno i Gogolewo, wróciły pod panowanie krzyżackie. Natomiast parafia była nadal własnością biskupstwa włocławskiego.
W latach 1454–1466 trwała wojna pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. Wieś bardzo ucierpiała, a kościół został zniszczony. Po jej zakończeniu w 1466 r. Dzierżążno wraz z Pomorzem wróciło do Polski. Parafia pozostała nadal własnością biskupów włocławskich. Zniszczony kościół odbudowano dopiero ok. 1570 r. w okresie rządów biskupa włocławskiego Stanisława Karnkowskiego (1520–1603). O postawieniu nowego kościoła wizytator biskupi w 1583 r. pisał: Kościół murowany, nie tak dawno zbudowany od nowa, częściowo począwszy od fundamentów. Wtedy ukształtowała się legenda o odkopaniu kościoła przez woła, który pasł się na wzgórzu i rogami zahaczył o czubek wystającej wieży kościelnej. Ta legenda została w XX w. utrwalona na malowidle umieszczonym na sklepieniu kościoła. W 1590 r. bp. Hieronim Rozrażewski (ok. 1564–1600) ufundował wyposażenie dla tego kościoła. Wtedy też dotarły tu wpływy reformacji Marcina Lutra. Do rozwoju nowej wiary znacząco przyczynił się Jerzy Żaliński – dzierżawca dóbr biskupich, który umożliwił luteranom głoszenie nauk i sprowadził ministra heretyckiego (duchowny protestancki). Kościół został ogołocony z wyposażenia, a przez pewien okres był też pozbawiony proboszcza. Wizytator biskupi w 1583 r. tak o tym pisał: W kościele ołtarze nagie, bez ozdób, żadnego okrycia obrazu i cymborium nie było. Działania kontrreformacyjne bpa H. Rozrażewskiego sprawiły, że kościoły przywracano katolikom, a parafie stopniowo obsadzano kapłanami. Na ożywienie religijne w Dzierżążnie miały też wpływ wydarzenia w Piasecznie z pierwszej połowy XVII w., związane z cudownymi uzdrowieniami dokonanymi za pośrednictwem Matki Bożej. Wśród nich był Grzegorz z Dzierżążna uzdrowiony z paraliżu oraz Zofia Gutowska z Gogolewa, uratowana z topieli w Wiśle. Zostały one zatwierdzone w 1649 r. przez bpa włocławskiego Mikołaja Gniewosza (?–1654) i utrwalone na obrazach w kościele w Piasecznie. Zapoczątkowały one pielgrzymki do Piaseczna, które przechodziły przez teren parafii Dzierżążno. Po osłabieniu reformacji w pierwszej połowie XVII w. dokonano nowych podziałów dekanalnych. Wtedy parafię Dzierżążno włączono do dekanatu gniewskiego w archidiakonacie pomorskim i diecezji włocławskiej.
Kościół wymagał ciągłych renowacji, o czym wspominają wizytatorzy parafii. W 1768 r. kosztem kapituły włocławskiej wzniesiono prezbiterium i górną część wieży o konstrukcji tzw. muru pruskiego.
Po powrocie do Polski w 1466 r. wsie w dobrach biskupich zachowały dotychczasową przynależność do biskupstwa włocławskiego, a ok. 1590 r. zostały przekazane przez biskupa kapitule katedralnej włocławskiej. Zachowały dotychczasowy obszar: Dzierżążno 40 łanów i Gogolewo 37 łanów. Ustrój wsi opierał się nadal na prawie chełmińskim, posiadały samorząd z sołtysem na czele. Urząd sołtysa był zwykle dziedziczny, wraz gospodarstwem otrzymywał go na podstawie przywileju, często jeszcze z czasów lokacji wsi. Sołtys posiadał do pomocy dwóch lub trzech przysiężnych (inaczej: starszych, radzkich albo ławników), wybieranych spośród mieszkańców wsi. Mogli nimi być tylko obywatele, sąsiedzi, a więc gospodarze samodzielni gospodarczo, posiadający i utrzymujący sprzężaj. Wraz z nimi sądził drobniejsze sprawy cywilne i karne, ponieważ poważniejsze wykroczenia w obu wypadkach rozstrzygał właściciel (przedstawiciel kapituły). Sołtys dbał także o porządek we wsi, przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych, nakładał kary na opieszałych i niedbałych mieszkańców wspólnoty, pilnował też, aby gbury i inni mieszkańcy wsi wykonywali swoje obowiązki (szarwarki – przymusowe świadczenie ludności wiejskiej na cele publiczne, głównie na rzecz budowy i utrzymania dróg, mostów, urządzeń wodnych.), organizował podwody (wynajem koni biskupiemu posłańcowi) i przewoził pańskie listy.
Oprócz wsi Dzierżążno i Gogolewo w skład kompleksu wchodził folwark Brody położony w rejonie nieczynnej stacji kolejowej w pobliżu mostu na Wierzycy, funkcjonujący prawdopodobnie od końca XIV w. jako jeden z trzech w kluczu subkowskim. Folwark był nastawiony na hodowlę bydła, które mogło być wypasane na łąkach nad Wierzycą.
Na terenie dóbr kapituły włocławskiej w Dzierżążnie znajdował się las położony na północ od wsi. Prawdopodobnie zarządzali nim zarządcy (dyspozytorzy) dóbr pomorskich w Subkowach i Komorsku, przy udziale leśników lub bartników. W tym lesie były też pnie pszczele, którymi opiekował się bartnik.
Nad Wierzycą po prawej stronie funkcjonował młyn wodny, który służył ludności z kompleksu kapituły włocławskiej Dzierżążno – Gogolewo. Mieszkańcy mieli też prawo połowu ryb nad Wierzycą i przy rozlewisku powstałym w rejonie młyna, gdzie była śluza.
Pod panowaniem polskim wieś rozwijała się dobrze, szczególnie dzięki możliwości sprzedawania zboża i innych produktów za pośrednictwem portu wiślanego w Gniewie. Pod względem gospodarczym biskupia parafia Dzierżążno wchodziła w skład dóbr klucza subkowskiego, którym zarządzał przedstawiciel diecezji lub dzierżawca.
Wojny ze Szwecją w latach 1627–1629 i 1655–1660 przyczyniły się do zubożenia wsi, strat materialnych i rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Wtedy zmniejszyła się liczba mieszkańców, część gospodarstw opustoszała, a folwark w Brodach całkowicie zniszczono.
W 1772 r. Pomorze, w tym Dzierżążno, zostało włączone do Królestwa Prus. Rozpoczął się długi okres życia pod obcym panowaniem. Majątki kapituły włocławskiej zostały przejęte przez państwo pruskie.
W 1807 r. w Dzierżążnie pojawiły się wojska polskie gen. Jana H. Dąbrowskiego walczące o przywrócenie Pomorza do utworzonego Księstwa Warszawskiego. Późniejsze obozowanie w okolicy Gniewu w 1808 r. wojsk francuskich i bezwzględne egzekwowanie nałożonych kontrybucji doprowadziło do ruiny gospodarczej okoliczne miejscowości, w tym Dzierżążno. Późniejsze wydarzenia sprawiły, że ziemia pomorska pozostała nadal pod panowaniem pruskim.
Dalsze władztwo pruskie spowodowało, że ograniczano rolę Kościoła, występującego w obronie wiary i polskości. Przykładem może być m.in. ks. prob. Benon Kursikowski (1861–1871), aktywny w działaniach na rzecz polskości organizator akcji wiecowej w obronie języka polskiego.
Okres zaboru pruskiego przyczynił się do rozwoju gospodarczego tej ziemi. Od połowy XIX w powstawały linie kolejowe, np. Bydgoszcz – Tczew – Królewiec, ze stacją w sąsiednim Morzeszczynie urządzoną po 1880 r. Budowano drogi bite, m.in. ok. 1885 r. z Gniewu przez Dzierżążno do powstałej w Morzeszczynie stacji kolejowej i dalej do Skórcza. To spowodowało rozwój handlu (płodami rolnymi, owocami, drewnem), budowę zakładów przetwórczych (cukrownie, mleczarnie, cegielnie, tartaki), m.in. w Gniewie i Pelplinie oraz migracje ludności do zachodnich prowincji Niemiec i Ameryki Południowej. Jednak Dzierżążno pozostające trochę na uboczu linii kolejowych zaczęło tracić na rozwoju na rzecz Morzeszczyna.
Organizowano sieć szkół publicznych, m.in. w Dzierżążnie i Gogolewie, co wpłynęło na poziom wykształcenia dzieci. W drugiej połowie XIX w. w Dzierżążnie funkcjonowała katolicka szkoła publiczna jednoklasowa, do której uczęszczało 85 uczniów, uczył w niej Karol Ligman. Druga szkoła katolicka na terenie parafii funkcjonowała w Gogolewie jako dwuklasowa, do której uczęszczało 143 dzieci, uczyli w niej Stanisław Barański i Józef Aretfchman. Miejscowym wizytatorem był ks. Jan Anhut (1871–1896), a nadzór sprawowała inspekcja szkolna w Gniewie.
W latach osiemdziesiątych XIX w. parafia należała do dekanatu gniewskiego w diecezji włocławskiej, a od 1821 r. do chełmińskiej. W jej skład wchodziły miejscowości: Dzierżążno, Gogolewo, Młyny i Polskie Brody, liczyła 1160 wiernych. W Dzierżążnie było 89 budynków, w tym 52 mieszkalnych, wieś zamieszkiwało ok. 530 osób, w tym 477 katolików i 42 ewangelików. W Gogolewie było 118 budynków, w tym 78 mieszkalnych, wieś zamieszkiwało ok. 733 osób, w tym 683 katolików i 50 ewangelików. W 1905 r. na terenie parafii mieszkało 1316 osób, w Dzierżążnie 568 i w Gogolewie 748.
W drugiej połowie XIX w. Dzierżążno tworzyło gminę wiejską z sołtysem na czele, która wchodziła w skład obwodu urzędowego Nowydwór (Amstbezirk Neuhof), powiatu kwidzyńskiego (Landkreis Marienwerder), rejencji kwidzyńskiej (Regierungsbezirk Marienwerder) i prowincji Prusy Zachodnie (Provinz Westpreußen).
Od 1874 r. organizowano rejestrację i okręgi stanu cywilnego, w tym w okręg w Dzierżążnie (Standesamt Dzierondzno), który obejmował Dzierżążno, Gogolewo, Brodzkie Młyny i Polskie Brody.
W latach 1914–1918 trwała wojna światowa, która zakończyła się klęską Niemiec – zaborcy Pomorza. Kiedy w listopadzie 1918 r. ogłoszono rozejm, doszło do zaburzeń społecznych. Polacy zaczęli się organizować, licząc na odzyskanie niepodległości. Na terenie lewobrzeżnej części powiatu kwidzyńskiego utworzono Powiatową Radę Ludową w Gniewie pod przewodnictwem ks. Antoniego Wolszlegera z Pieniążkowa, która organizowała Polaków w działaniach na rzecz powrotu do Polski. W jej strukturach aktywnie działał ks. prob. Franciszek Filarski (1873–1931) z Dzierżążna. Dzięki temu w styczniu 1920 r., po 148 latach zaborów, Pomorze wraz z Dzierżążnem wróciło do Polski. 27 stycznia 1920 r. w Dzierżążnie i Gogolewie zatrzymały się na nocleg oddziały z I Pułku Ułanów Krechowieckich, przejmujące ten teren z płk. Feliksem Dziewickim.
Od stycznia 1920 r. wieś i parafia Dzierżążno zaczęły żyć w nowej polskiej rzeczywistości. Radość z odzyskanej wolności została przyćmiona przez stagnację gospodarczą spowodowaną skutkami wojny, odcięciem od rynku niemieckiego, przerwaniem dotychczasowych kontaktów gospodarczych, migracjami ludności i wojną bolszewicką.
Pod względem podziałów administracyjnych Dzierżążno i Gogolewo tworzyły gminy wiejskie z sołtysem na czele (istniały do 31.12.1933), które wchodziły w skład wójtostwa Nowy Dwór (istniało do 31.12.1933 r.), powiatu gniewskiego (istniał do 31.03.1932 r.), powiatu tczewskiego (od 1.04.1932) i województwa pomorskiego. Od 1922 r. wójtem obwodu wójtowskiego był Mieczysław Raabe z Dzierżążna, a jego zastępcą Feliks Czarnowski z Gogolewa. Od 1 stycznia 1934 r. Dzierżążno było gromadą wchodzącą w skład gminy Morzeszczyn, a Gogolewo gromadą wchodzącą w skład gminy Gniew – wieś, które należały do powiatu tczewskiego i województwa pomorskiego.
Parafia Dzierżążno pozostała nadal w dekanacie gniewskim i diecezji chełmińskiej. Według danych z 1928 r. w parafii mieszkało łącznie 1187 osób, z tego w Dzierżążnie 485, w Gogolewie łącznie z Brodzkimi Młynami 656, w Polskich Brodach 26, w tym Polaków katolików 1167 i Niemców ewangelików 16. Patronem parafii byli rząd i biskup naprzemiennie, odpowiadali oni za utrzymanie kościoła i decydowali o obsadzie proboszcza. Przy parafii funkcjonowało Bractwo Trzeźwości założone w 1854 r., Apostolstwo Modlitwy założone w 1883 r. oraz utworzone Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej. Po powrocie do Polski proboszczem był nadal ks. F. Filarski, który aktywnie działał w sejmiku powiatowym w Gniewie i na rzecz rozwoju czytelnictwa na terenie parafii oraz przyczynił się do renowacji kościoła. Od 1927 r. parafią zarządzał ks. Edmund Zapałowski (1875–1945). Po pożarze plebanii (7.03.1929 r.) w 1930 r. postawiono znacznych rozmiarów budynek gospodarczy, w którym urządzono mieszkanie dla proboszcza.
Na terenie parafii (wg danych z 1928 r.) funkcjonowały dwie szkoły katolickie: w Dzierżążnie, gdzie uczyła jedna nauczycielka – Stanisława Orzechowska i uczęszczało 62 uczniów, w Gogolewie, gdzie uczyło dwóch nauczycieli: Bronisław Gawrych i Ewa Muszyńska i uczęszczało 83 uczniów. Dzieci wyznania ewangelickiego uczęszczały do Gniewu. Ponadto działały karczmy, kuźnie i drobne warsztaty rzemieślnicze.
Podstawą utrzymania mieszkańców było rolnictwo, rolnicy mogli sprzedawać swoje produkty za pośrednictwem stacji kolejowej w Morzeszczynie oraz do przetwórni w Gniewie i Pelplinie. Ponadto funkcjonowały drobne zakłady rzemieślnicze.
1 września 1939 r. rozpoczęła się II wojna światowa. Na ziemię pomorską wkroczyły oddziały wojsk niemieckich i już 3 września zajęły Dzierżążno i Gogolewo. Rozpoczął się trudny okres okupacji nacechowany represjami i prześladowaniami Polaków oraz niszczeniem wszystkiego, co było związane z historią i kulturą polską. Niszczono krzyże i kaplice przydrożne, w tym św. Jakuba przy wylocie drogi do Gniewu. W pierwszych miesiącach okupacji, tzw. krwawej jesieni, wielu przywódców społecznych i narodowych zostało zamordowanych. Wielu Polaków zostało wywłaszczonych z gospodarstw, zesłanych do obozów pracy, a na ich miejsce sprowadzono osadników niemieckich z Besarabii i krajów bałtyckich. Młodych mężczyzn przymusowo zaciągnięto do armii niemieckiej. Wprowadzono obowiązkowo język niemiecki. Nazwę Dzierżążno zmieniono na Dzierzonzno, a 25 czerwca 1942 r. na Schiersdorf.
Kościoły, w tym w Dzierżążnie, zostały zamknięte. W 1940 r. otwierano ponownie świątynie, również w Dzierżążnie. Zlikwidowano dekanaty, w tym gniewski, a w ich miejsce utworzono komisariaty biskupie w granicach powiatów, także komisariat tczewski. Obsługę duszpasterską prowadził dotychczasowy proboszcz ks. E. Zapałowski. W 1941 r. miał on opuścić parafię. Ostatecznie pozostał przez cały okres wojny. W czasie od czerwca 1943 do początku 1944 r. zabroniono mu wykonywania funkcji administracyjnych i duszpasterskich, wtedy administratorem parafii był ks. Theo Haumerschmidt. Ks. Zapałowski wykazał się godną postawą. Trwał w swojej parafii, mieszkając w budynku gospodarczym. Do niego przychodzili z okolic młodzi mężczyźni odchodzący na wojnę, spowiadał ich po polsku pomimo zakazów. W swoim mieszkaniu odprawiał też msze św.
Pod względem administracyjnym Dzierżążno (Dzierzonzno, od 1942 r. na Schiersdorf) należało do obwodu urzędowego Morzeszczyn (Amstbezirke Morroschin, od 1942 r. Leutmannsdorf, Kr. Dirschau), powiatu tczewskiego (Landkreis Dirschau) i prowincji Gdańsk – Prusy Zachodnie.
Trudny okres wojny zakończył się w marcu 1945 r. Wojska radzieckie nacierały na Dzierżążno i okolice od strony Piaseckiego Pola. Stamtąd prowadzono ostrzał armatni, co spowodowało wiele zniszczeń w zabudowie. Niemcy przebywający w Gniewie zaczęli opuszczać miasto. Wtedy wojska radzieckie 6 marca 1945 r. zajęły Dzierżążno i Gogolewo, a 7 marca wkroczyły do Gniewu.
Liczono powojenne straty osobowe i materialne, przystępowano do odbudowy zniszczonego majątku oraz organizowano na nowo życie społeczne. Rozpoczął się nowy okres rządów komunistycznych narzuconych społeczeństwu. Wiele gospodarstw rolnych znacjonalizowano, a w ich miejsce tworzono państwowe gospodarstwa rolne i rolnicze spółdzielnie produkcyjne. W Dzierżążnie utworzono Rolniczą Spółdzielnię produkcyjną, która upadła po kilku latach. Potem powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne Królów Las, które obejmowało grunty w Dzierżążnie i Morzeszczynie, a PGR w Gniewskich Młynach i Brodach Pomorskich grunty w Gogolewie.
Stopniowo narastały represje wobec Polaków zaangażowanych patriotycznie i narodowo. Zaczął się też trudny okres dla Kościoła katolickiego. Władze podejmowały działania zmierzające do ograniczenia roli Kościoła w społeczeństwie i podporządkowania sobie kapłanów.
Po wojnie w 1945 r. rozpoczął się trudny okres odbudowy, a jednocześnie narastały represje wobec Kościoła, co dotykało też proboszczów z Dzierżążna. Parafia Dzierżążno pozostała nadal w dekanacie gniewskim i diecezji chełmińskiej. Jej terytorium ulegało zmianom. Najpierw do parafii przyłączono Morzeszczyn, wyłączywszy go z parafii Nowa Cerkiew, w 1977 r. odłączono Brodzkie Młyny, a w 1986 r. Polskie Brody, włączając je do parafii Gniew. Proboszczami w powojennym okresie byli: ks. Piotr Stachowski, ks. Piotr Kaglik CR, ks. Józef Piecha, ks. Jan Grzembka, ks. Mieczysław Hościłowicz, ks. Apolinary Wróblewski, ks. Jan Jażdżewski i obecnie ks. Janusz Wachowski.
Pod względem administracyjnym Dzierżążno nadal należało do gminy Morzeszczyn, a Gogolewo, Brodzkie Młyny i Polskie Brody do gminy Gniew – wieś w powiecie tczewskim i województwie gdańskim. Zmieniał się ich ustrój oraz rozwijał wpływ ideologii komunistycznej, co znacznie ograniczyło samorządność lokalną. Od 1 stycznia 1955 r. zaczął obowiązywać nowy podział administracyjny. Zlikwidowano gminy, a w ich miejsce wprowadzono gromady. Dzierżążno włączono do gromady Morzeszczyn, a Gogolewo, Brodzkie Młyny i Polskie Brody do gromady Piaseczno, a od 1 stycznia 1962 r. do gromady Gniew. 1 stycznia 1973 r. przywrócono dawne podziały. Odtąd Dzierżążno należy do gminy Morzeszczyn, a Gogolewo, Brodzkie Młyny i Polskie Brody do gminy Gniew w powiecie tczewskim i województwie gdańskim, a od 1 stycznia 1999 r. pomorskim.
Bogdan Badziong
